De Eiffeltoren in de schemering, het uitzicht over de stad vanaf de trappen van de Sacre Coeur, de oude mannen met hun petanqueballen in Le Jardin de Tuileries en het verliefde stel langs de Seine. Het zijn de vaste publiekstrekkers, overgoten met een dosis romantiek, die Parijs haast tot een product maken. Is de stad echt zo mooi? Of wordt een zorgvuldig gecultiveerde illusie in stand gehouden? Een onderzoek naar de houdbaarheid van romantiek
Het is negen uur. De koude, mistige herfstochtend hangt boven de Quai de Saint Michel. De Seine kronkelt als een dampend lint door de stad. Als het stoplicht op groen springt draaien de auto's, vooruitgesneld door een aantal gierende scooters, de brug naar het Ile de la Cité op. Aan de overkant, op het plein voor de Notre Dame, heeft zich ondanks het vroege uur een lange rij gevormd. Gewapend met professioneel ogende camera's staan de toeristen klaar om één van de publiekstrekkers van de stad te bewonderen. Later op de dag zullen ze de Champs Elysee aflopen tot de Arc de Triomph, het Louvre uitpluizen tot de Mona Lisa, het Musée d'Orsay bezoeken voor Monet of Montmartre beklimmen voor haar Sacre Coeur. Wat ze ook doen, bijna allemaal zijn ze op zoek naar de beelden, gebouwen en schilderijen die ze kennen als klassieken uit de schoolboeken. Bezoekers van Parijs komen voor een schoonheid en een romantiek van jaren geleden. Maar de stad is meer dan een groothandel in sentiment. Het is een moderne wereldstad en dat lijkt niet vloeiend samen te gaan met het beeld van het oude Parijs; de stad van de liefde, het licht en de romantiek. De stad bevindt zich in een spagaat tussen twee werelden. Het is lastig om de Franse hoofdstad tegelijk op realistische en romantische wijze te ervaren, want in het licht van moderne wereldstad verbleekt de romantiek van het oude Parijs. Probeert de stad de moderne tijd buiten te sluiten door krampachtig te blijven steunen op haar klassieken en een oudbakken romantiek? Misschien ligt hier een taak voor de hedendaagse kunst. Kan zij de stad uit de spagaat halen? Op zoek naar een nieuw licht op Parijs.
Onder het grote aantal musea van Parijs is de hedendaagse kunst slecht vertegenwoordigd. Het Centre Pompidou en het minder bekende Palais de Tokyo zijn de enige grote centra voor kunst van nu. Maar de hedendaagse kunst is aan een inhaalslag bezig, al vier keer eerder werd de Parijse museumnacht georganiseerd. Vandaag is het zeven oktober, aankomende nacht staat de stad voor de vijfde keer in het teken van de Nuit Blanche.
Centre Pompidou
Het is kwart over elf. De mist is al opgetrokken en heeft plaats gemaakt voor een waterig zonnetje. Het markante gebouw valt op tussen de relatieve laagbouw van het centrum. De typerende felle buizen en de roltrappen liggen aan de buitenkant, het is door de architecten binnenstebuiten ontworpen. Midden op het grote plein werkt een man in een glimmend rood pak zich in indrukwekkende kronkels en bij een pilaar met een grote gouden bloempot is een Mongoolse muziekgroep neergestreken. In een hoek heeft een aantal schilders zijn ezel opgesteld.
Het museum bevindt zich op de vierde etage van het gebouw en houdt de expositie 'Le mouvement des images, art et cinéma'. In de eerste jaren van de eenentwintigste eeuw wordt film steeds meer gebruikt als kunstvorm op zich, in plaats van in de traditionele, nauwe context van de verhalende cinema van de twintigste eeuw. Een wending die mogelijk gemaakt wordt door de digitale revolutie. De tentoonstelling wil naar aanleiding van deze verschuiving de film herdefiniëren, door werk van kunstenaars uit de twintigste en eenentwintigste eeuw vanuit een cinematisch oogpunt opnieuw te bekijken. De aangeboden collectie moet de hele geschiedenis van de avant-garde en experimentele cinema beslaan.
De werken zijn geordend naar de vier pijlers die het beeld van de traditionele film vormen: successie, projectie, vertelling en montage. Aan de hand van moderne en hedendaagse kunst worden de eigenschappen van film aan het licht gebracht. Het is een studie naar film en hiermee een analyse van de traditionele cinema. Een lofzang voor het medium, maar ook een kritische studie die de tekortkomingen en eigenaardigheden van de romantische beleving van film genadeloos aan het licht brengt.
In een korte film van Matthias Müller uit 1991 wordt duidelijk hoezeer de interpretatie van film bepaald wordt door elk van de afzonderlijke pijlers. Stereotype huisvrouwen, vertolkt door Grace Kelly, Tippi Hedren en Lana Turner, verrichten in korte scènes alledaagse handelingen. Door de snelle montage en de Hitchcockiaanse muziek, lijkt het een macaber horrorverhaal dat doordrongen is van angst, paniek en paranoia. Het maakt duidelijk hoe subtiel de overdracht door film geschiedt en hoe breekbaar de betekenis van de beelden is. In een andere context blijft er weinig van de oorspronkelijke werking over.
Film creëert een illusie van volledigheid en continuïteit. Dit lijkt de boodschap van een aantal werken waaronder dat van Richard Serra. In 'Hand catching lead' uit 1968 wordt het zwart-wit beeld van een mannenarm getoond, die stukken filmpapier probeert te vangen die snel na elkaar door het beeld vallen. Soms lukt het, maar dan laat de hand het stuk gelijk weer vallen om klaar te zijn voor de volgende. Na verloop van tijd verkrampt hij zichtbaar, in een poging alles mee te krijgen. Het wijst op een onvolledigheid, die zowel bij de productie als bij de consumptie van film ontstaat. Het verhaal dat een film vertelt is een interpretatie van de werkelijkheid, eerst door de maker en dan door de kijker. De poging van de hand om de afzonderlijke stukken film te pakken te krijgen illustreert de vluchtigheid van het medium. Maar juist omdat het zo sterk een product is van tijd en plaats, is film de ultieme romantische beleving. Want is romantiek niet altijd een fenomeen, losgesneden van tijd en plaats, van oorzaak en gevolg?
Met de analyse van film is de tentoonstelling direct een onderzoek naar de beleving van romantiek. Nergens is een dergelijk onderzoek meer op zijn plaats dan in Parijs. Al eeuwen lang trekt Parijs schrijvers, schilders, muzikanten aan die in de stad hun muze vinden. Dankbaar wordt in de toeristengidsen beschreven waar Hemmingway zijn koffie dronk aan de Rue Mouffetard en welke cafés Picasso bezocht aan de Boulevard Saint Germain.
De tentoonstelling in Centre Pompidou legt de beperkingen van deze romantische beleving bloot. Het is in veel gevallen namelijk een beleving van een instant-romantiek, een beeld dat met de jaren gecreëerd is door films, boeken en muziek.
Palais de Tokyo
Aan de rustige Avenue Président Wilson, ten zuidwesten van de Champs-Elysée, bevindt zich het klassieke gebouw waarin het musee d'Art Moderne en het Palais de Tokyo huizen. Het gebouw bestaat uit twee delen, die enkel met elkaar verbonden worden door drie rijen pilaren. Achter de pilaren bevindt zich het terras van het museumcafé. De namiddagzon komt nog maar net over het dak van het Palais de Tokyo. Het terras ligt hoog en biedt uitzicht op een grote, vierkante vijver. Aan de linkerkant poseert een vrouw die zo weggelopen lijkt uit een sciencefiction film uit de jaren tachtig. Ze laat zich fotograferen in zilveren lingerie, op Romeinse sandalen en met een doorzichtige tas over haar schouder. Aan de andere kant van de vijver werkt een jongen met capuchon aan een graffitikunstwerk. Het getik van zijn schuddende spuitbus galmt over het plein. Achter het plein trekken auto's over de Avenue de New York richting Place de l'Alma. De enige toeristen die in de omtrek te bekennen zijn, glijden in de verte in een boot over de glinsterende Seine.
Waar in Centre Pompidou nog een divers publiek te vinden was, lijkt dit museum voornamelijk in trek bij jongeren. Slechts een enkeling is ouder dan dertig. Minder dan het Centre Pompidou heeft het Palais de Tokyo de naamsbekendheid en locatie om lange rijen te trekken. Misschien heeft het ook te maken met het feit dat dit een vrijer centrum is dan het relatief traditioneel ingerichte Centre Pompidou. Hierdoor is het rustig en is de beleving van de kunstwerken intenser.
Het Palais du Tokyo heeft twee tentoonstellingen die beiden in het teken staan van tijd. En meer specifiek: de plaats van de mens in de tijd. 'Une seconde une année' staat in het teken van de willekeur. Elk kunstobject voert een bepaalde actie uit, het ene kunstwerk doet dit elke minuut, een andere geen enkele keer terwijl de tentoonstelling geopend is. 'Cinq milliards d'années' is een tentoonstelling die door het combineren van uiteenlopende werken, los wil komen van tijd en ruimte en de bezoeker met zich mee wil nemen. Het legt de nadruk op kunst als eindeloos proces.
Waar het Centre Pompidou een gericht onderzoek naar de houdbaarheid van romantiek doet, zorgt de tentoonstelling in Palais de Tokyo voor een algemene vervreemding. Het is een vervreemding van de dagelijkse gang van zaken, van de westerse normen en waarden, maar boven alles van de romantische beleving. Een belangrijke functie van nieuwe kunst is vragen stellen, waardoor tijdelijk de bestaande zekerheden en verwachtingen op losse schroeven komen te staan. Zonder verwachting is de beleving van Parijs een hele andere. In de vervreemdende omgeving van hedendaagse kunst, wordt de Parijse instant-romantiek een valse. Romantiek als product, wordt kitsch.
La Nuit Blanche
Le Marais is één van de vijf wijken die vannacht van zeven uur 's avonds tot zeven uur 's ochtends in het teken staan van de Parijse museumnacht. Dit jaar is de regie in handen van twee oud bestuurders van het Palais de Tokyo. De nacht plaatst hedendaagse kunst tegen het decor van het oude, romantische Parijs.
Achter de poort aan de Rue des Archives ligt de binnenplaats van het Musée de la Chasse et Nature. Mensen lopen in en uit. Op de gehele breedte van de klassieke voorgevel van het museum wordt het beeld van een overvolle vijver met karpers in felle kleuren geprojecteerd die happend en spartelend over elkaar heen buitelen. Het is een beangstigend, rusteloos beeld, dat versterkt wordt door het geluid van wild wassend water dat uit de boxen komt. Het werk suggereert dat het stedelijke leven van de mens in veel gevallen niet veel verschilt van dat van deze worstelende vissen.
Hedendaagse kunst op de oude gevel, het is de illustratie van het samengaan van de romantische, klassieke gezicht van Parijs en de realiteit van het drukke, dagelijkse leven van een wereldstad. Het beeld verzoent de twee en maakt duidelijk dat romantiek en realiteit naast elkaar kunnen bestaan.
Bij een lang verblijf in Parijs, slijt haar romantische belofte langzaam weg en komt de werkelijkheid binnensijpelen. Dan verschrompelt de liefde voor de stad als voor een schitterende vrouw, wanneer je hoort dat ze in het verleden met honderd andere mannen het bed heeft gedeeld. Romantiek kent een emotionele lading toe aan de werkelijkheid. Het probleem is dat Parijs in veel gevallen de emotionele belevenis van een ander uitademt. Het vergt inspanning om de stad een eigen emotionele waarde toe te kennen, maar het is de moeite waarde. Ergens tussen de realistische beleving en de romantische beleving zwerft de hedendaagse kunst, of misschien bevindt die zich op een heel ander vlak en draagt die alleen maar kritische vragen aan om beide belevingen te onderzoeken. Hoe dan ook, deze kunst weet de twee gezichten van de Franse hoofdstad bij elkaar te brengen.
Ter verduidelijking kan de slotscène van Tim Burtons 'Big Fish' gebruikt worden. De film gaat over de relatie tussen een man en zijn stervende vader. Alles wat de zoon over zijn vader weet, heeft hij uit diens fantastische verhalen gehoord. Hij is al lang geleden opgehouden ze te geloven tot hij aan het slot van de film beseft dat die verhalen zijn vader juist zo speciaal maken: 'Soms heb je een grap zo vaak gehoord, dat je vergeten bent waarom hij leuk is. Dan hoor je hem weer, en ineens is hij als nieuw.' Zo is het met Parijs. De stad is zo doordrenkt met oude kunst en romantiek dat de schoonheid soms niet meer zichtbaar is. Dan is de hedendaagse kunst als een verfrissende douche, die doet inzien dat Parijs toch echt een van de mooiste steden ter wereld is.
Palais de Tokyo Avenue du président Wilson 13, metro Alma-Marceau. De tentoonstellingen 'Cinq milliards d'années' en 'Une seconde une année' zijn geopend tot 31 december 2006.
Centre Pompidou Place Georges Pompidou, metro Rambuteau. De tentoonstelling 'Le mouvement des Images' is te geopend tot 27 januari 2007.
Tip: Op een steenworp afstand van het Centre Pompidou ligt, in Le Marais, de mooiste 'salon de thé' van Parijs. Bestel een potje kruidenthee en een Tarte tatin (op zijn kop gebakken appeltaart) in 'Le loir dans la theiere' aan de Rue de Rossiers. Het bij elkaar geraapte meubulair en de vriendelijke gastheren zorgen voor een huiskamerachtige gezelligheid.
No comments:
Post a Comment